काठमाडौँ । आन्दोलनका क्रममा जे जस्तो घटना भएपनि नेपाल प्रहरीलाई मात्रै दोष थुपार्दै  सरकारले जनसमर्थनको साथ खोज्ने र सस्तो लोकप्रियता देखाउने नाममा आफू चोखिने गरेको छ । 

बालकुमारीमा गत पुस १३ गते दुई जनाको ज्यान जाने गरी भएको घटनामा सुरक्षाकर्मीहरुलाई दोष दिएर सरकारमा रहेका गृहमन्त्री, जबर्जस्ती भीडमा जाने भौतिकमन्त्रीले दोष कार्यक्षेत्रमा खटिएका प्रहरीलाई दिएर आफू उम्किने प्रयासमा रहेका छन् । 

बालकुमारी घटनामा भौतिक मन्त्री प्रकाश ज्वालाले आफ्नो गल्ती नभएको बताएका छन् । उनी आफू त्यहाँ नगएको भन्दै शुरुमा झूठोसमेत बोलेका छन् । पछि भिडियो नै सार्वजनिक नभएपछि आफू जोगिएको नत्र गाडीमै आगो लगाउँथेसम्म भन्न भ्याएका छन् । 

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र गृहमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठ भने त्यहाँका प्रहरी प्रमुखलाई हटाएर कारबाही गर्न लागेका छन् । तर सरकारको नेतृत्व गरेकाहरुले सुरक्षाकर्मीहरुको परिचालन र सरकारी कामकारबाहीबारे कहिलेकाहिँ  पनि चासो राखेको पाइँदैन । 

उनीहरुको काम भने प्रहरीलाई दोष दिने र आफू उम्किने मात्रै हुने गरेको छ । पुस १३ मा रोजगार अनुमति प्रणाली (ईपीएस)मार्फत दक्षिण कोरियामा काम गर्न जान खोज्नेहरू बिहान ७ बजे नै ग्वार्कोस्थित ईपीएस कोरिया शाखामा जम्मा भएका थिए । 

पानीजहाज निर्माण गर्ने कम्पनीका लागि दिएको परीक्षामा असफल भएकाहरूले उत्पादनमूलक क्षेत्रमा पनि फारम भर्न पाउनुपर्ने माग गरेका थिए। ईपीएससम्बन्धी विवादबारे सुरक्षाकर्मीहरू जानकार थिए । 

प्रदर्शनकारीहरु ईपीएस कोरिया शाखामा जम्मा हुँदा जिल्ला प्रहरी परिसर ललितपुरका डीएसपी उमेश लम्साल नेतृत्वको टिम त्यहाँ परिचालित भइसकेको थियो ।

प्रहरी वृत्त सातदोबाटोका डीएसपी उमेश जोशी पनि घटनास्थलमा थिए । बाहिरी कभर जोशीले गर्नुपथ्र्यो । तर उनको हकमा प्रहरी मन्त्रालय प्रधानकार्यालय मौन रहेको छ । 

लम्सालको हकमा भने तुरुन्तै निलम्बनको प्रकृयामा पुग्यो । अझ सोही दिन बिहान ९ बजेतिर ललितपुरका प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक (एसएसपी)सिद्धिविक्रम शाह पनि ग्वार्को पुगेका थिए । 

अदालतको आदेशअनुसार फारम भर्न पाउनेहरूलाई ईपीएस कार्यालयमा प्रवेश अनुमति दिन र अरूलाई हटाउन आदेश गरेर उनी फर्किए । 

त्यसपछि फारम भर्न नपाउनेहरू र प्रहरीकोबीचमा धकेलाधकेल हुन थालेपछि थप मद्धती प्रहरी सातदोबाटोबाट पठाउनुको साटो लम्सालको टोलीलाई मात्रै छाडिदियो ।

लम्साल नेतृत्वको टोलीलाई मद्दत चाहिन्छ भन्नेमा एसएसपी शाह र जिल्ला प्रशासन कार्यालयका प्रजिअ रुद्रप्रसाद पण्डित जानकार भए पनि उनीहरुले मद्धती सुरक्षाकर्मी किन पठाएनन् ? भन्ने अर्को प्रश्न पनि सँगसँगै आएको छ । 

साथै प्रहरी र प्रदर्शनकारीकोबीचमा धकेलाधकेल हुन लागेको तथ्य एसएसपी शाह र प्रमुख जिल्ला अधिकारी पण्डित जानकार भए पनि उनीहरुले त्यहाँ अर्को व्यवस्था गर्न नसकेर डीएसपी लम्साललाई मात्रै छाडिदिए । 

साथै करिब १२ बजेतिर भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री ज्वाला चढ्ने बा २ झ ५८६१ नम्बरको गाडी रोकेर प्रदर्शनकारीले जलाइदिए । 

सुरक्षाको चुनौतीको दृष्टिकोणले प्रदर्शन स्थलमा भीआईपी उपस्थित हुनु चुनौतीपूर्ण मानिन्छ । तर मन्त्री ज्वाला बालकुमारीस्थित कान्तिपुर गार्डेनमा आयोजित नेकपा एकीकृत समाजवादी को पार्टी बैठकमा सहभागी भएर ग्वार्कोतर्फ निस्किएका थिए ।  

कान्तिपुर गार्डेनबाट निस्किएको मन्त्री सवार बा २ झ ५८६१ नम्बरको ल्याण्डक्रुजर जिप आन्दोलनकारीको भागदौडको बीचमा अघि बढ्न सकेन । उनीहरुले त्यहाँ जलाइदिए । 

आन्दोलन भइरहेको स्थानमा उनलाई त्यहाँ किन लगियो र उनको सुरक्षाका लागि खटिएका सुरक्षा गार्डले भीडभाड भएको सडकमा किन गाडी लैजाने अनुमति दिए भन्ने अर्को प्रश्न पनि सँगै उब्जिएको छ । 

साथै नेपाली सेनाको सुरक्षासमेत रहेकाले सेनाका  सुरक्षा गार्डले किन त्यही बाटो रोजे र मन्त्रीलाई लिएर सवारी चलाए ? यो विषयमा नेपाली सेनाले ज्वालाको सुरक्षामा खटिएका सुरक्षाकर्मीलाई सोधपुछसमेत गरेको छैन । 

प्रहरीले यो घटनालाई गत वर्ष फागुन १ गते बालाजुमा भएको घटनासँग जोडेर हेरेको छ । अराजक अवस्था सिर्जना हुनसक्ने भएकाले प्रहरीले गोली चलाउनु परेको जनाएको छ । 

बालाजुमा के भएको थियो ?

ठीक ११ महिनाअघि अर्थात् २०७९ साल फागुनमा काठमाडौं प्रहरी परिसरले नसोचेको क्षणिक आन्दोलन भयो र त्यसले ठूलो परिणाममा जनताको भौतिक क्षति गर्यो । 

सरकारी रवैया र कमजोरीका कारणले दुर्घटनाको मार प्रहरी कर्मचारीले भोग्नु पर्यो । जरिबाना, लाइसेन्स निलम्बन तथा खारेजीलगायतका ट्राफिक नियमको विरोधसहित विभिन्न १० बुँदे माग राख्दै यातायात व्यवसायी तथा मजदूरहरु आन्दोलित थिए । 

त्यो आन्दोलनको शुरुआत २०७९ पुस १७ गतेबाट नै भएको थियो ।  लिखित रुपमै तत्कालीन उपप्रधान एवं भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठलाई उनीहरुले १० बुँदे माग बुझाएका थिए । 

तर तत्कालीन भौतिक मन्त्री तथा हालका गृहमन्त्रीले त्यसलाई रद्धिको टोकरीमा राखिदिए। त्यसको परिणामले राजधानीबासीलाई आतंकित पार्ने गरी अराजक भीड जम्मा भएर लुटपाट मच्यायो । आगजनी गर्यो । 

त्यसको दण्ड जरिबाना नेपाल प्रहरीको तर्फबाट फिल्डमा खटिएका प्रहरी अधिकारीले भोग्नु पर्यो। अहिले पनि बालकुमारीको सबै अपजस सरकारी निजामति कर्मचारीले भन्दा सुरक्षाकर्मीले भोग्नु परेको छ । 

ट्राफिक प्रहरीले गर्ने व्यवहार, एक्कासी मनपरी बढाइएको जरिबाना लगायतको विषयमा कुरा उठाउँदै यसअघि उनीहरुले पुस १७ गते उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालय, १८ गते यातायात व्यवस्था विभाग, १९ गते भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय र माघ ६ गते गृह मन्त्रालयमा ज्ञापनपत्र नै बुझाएका थिए । ज्ञापनपत्र बुझाएको डेढ महिना बितिसक्दासमेत माग सम्बोधनको कुनै प्रक्रिया अघि नबढेको भन्दै उनीहरुले फागुन १ गते नयाँ बसपार्कमा विरोध सभाको कार्यक्रम राखेका थिए । 

तर नयाँ बसपार्क व्यवस्थापनको जिम्मा पाएको लोत्से बहुउद्देश्यीय प्रालीका कर्मचारीले मजदूरलाई रोकेपछि उनीहरु आक्रोशित भएका थिए । त्यसपछि भड्किएको मजदुरको आन्दोलन तोडफोड, आगजनी र लुटपाटमा परिणत भएको थियो । 

विरोध सभा हुने भएपछि झण्डासहित मजदूर नयाँ बसपार्क पुगेका थिए । लोत्सेले कार्यक्रम गर्न नदिने भएपछि त्यहाँ भएको विवाद साम्य पार्न प्रहरी वृत्त बालाजुको टोली पुगेको थियो । 

उक्त भीडलाई साम्य पार्ने तयारी भइरहेको थियो। मजदुरहरु पनि ‘कन्भिस’ हुने अवस्था भइसकेको थियो । तर त्यहाँबाट बाहिरिएको अर्को भीड भने माछापोखरीमा रोकिराखेको प्रहरीको भ्यान अगाडि पुगिसकेको थियो । उक्त उग्र भीडले प्रहरीको गाडी लडाउँदै आगजनी गरेपछि ठूलो रुप लियो । 

प्रहरीका भ्यानमा आक्रमण हुँदा उक्त भ्यानका चालकसमेत गाडीमै थिए । अर्का एक प्रहरी पनि भ्यानको पछाडि बसेका थिए । ठूलो भीडले एकै पटक आक्रमण गर्न थालेपछि उनीहरुले भागेर ज्यान जोगाएका थिए । 

एउटा टोली प्रहरीसँगै वार्तामा रहँदा अर्को समूहले प्रहरीकै भ्यान जलाइसकेको थियो भने अर्को एउटा समूहले लोत्से भवन नै तोडफोड गर्दै लुटपाट मच्चाइरहेको थियो । 

काठमाडौँ महानगरपालिकासँग भाडामा लिएर बसपार्क क्षेत्रमा व्यवसाय गरिरहेको लोत्से बहुउद्देश्यीय प्रालीका कर्मचारी तथा सुरक्षागार्डले कार्यक्रम गर्न नदिँदै मजदूरमाथि नै आक्रमण गरेपछि तोडफोड भएको प्रहरीको प्रारम्भिक अनुसन्धानबाट खुलेको थियो । तोडफोड गर्दै उनीहरुले मोबाइल पसलमा लुटपाटसमेत मच्चाएका थिए ।

त्यतिबेला फिल्डमा खटिएका डीएसपी रविन विष्टलाई निलम्बन गरिएको थियो । उनको निलम्बनपछि प्रहरी कर्मचारीहरु फिल्डमा खटिन नै मानेका थिएनन् । भीड अराजक हुँदै गएपछि फिल्डमा खटिएका प्रहरी कारबाही भोग्ने र माथिका अधिकृतहरुले आफू जोगिन थालेपछि प्रहरी कर्मचारीहरु फिल्डमा खटिए पनि बल प्रयोग नगर्ने र आफू जोगिन उपायको खोजीमा लाग्न थालेका थिए ।  

फिल्डका प्रहरीलाई सधै गाली 

सर्वोच्च अदालतको फैसलापछि तत्कालीन गृहमन्त्री रवि लामिछाने २०७९ माघ १३ गते पदमुक्त भएका थिए । त्यसयता मन्त्रीविहीन बनेको थियो गृह मन्त्रालय । अनि मुलुकको शान्ति सुरक्षासँग प्रत्यक्ष जोडिएको निकै संवेदनशील मन्त्रालय प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डसँगै थियो । 

सोही बेला तत्कालीन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको सवारीका बेला हिँडेको भन्दै वीर अस्पतालका डाक्टरलाई नै कुटेर प्रहरी आलोचित भएको थियो । 

डाक्टरको टाउकामा लाठी बजारेपछि देशभरकै चिकित्सक आन्दोलनमा उत्रने अवस्था आएको थियो । पछि प्रहरीले माफी माग्दै डाक्टर कुट्ने हवल्दारलाई निलम्बन गरेपछि घटना सामसुम भएको थियो । 

तर त्यसको एक साता बित्न नपाउँदै संघीय राजधानीमै प्रहरीकै दुई–दुई वटा गाडीमा आगजनी हुँदा प्रहरी थप आलोचित भएको थियो। 

अराजक भीड आएपछि प्रहरीको जिम्मेवारी त्यसलाई नियन्त्रण गर्नु हो तर नियन्त्रण गर्ने प्रहरी नै निलम्बनमा पर्ने गरेका छन् । 

जसका कारण फिल्डमा खटिएका प्रहरी अराजक भीड अघि बढ्दा प्रहरी मुकदर्शक बन्ने अवस्थमा आएमा त्यसको जिम्मेवारी कसले लिन्छ भन्ने प्रश्न सधै उठिरहेको छ । 

बालाजु घटनामा ४१ प्रहरी घाइते भएका थिए । उनीहरुको उपचार प्रहरी अस्पतालमा गरिएको थियो । बालकुमारी घटनामा पनि ३१ भन्दा बढी प्रहरी घाइते भएका थिए । घाइते भएका प्रहरी कर्मचारीको पनि उपचार कोही अल्का र कोही प्रहरी अस्पतालमा भइरहेको छ । 

तर उनीहरु घाइते भएको विषयमा न त सरकारले सुन्छ न त सर्वसाधारणले नै सुन्ने गर्छन् । उक्त घटनामा ईपीएस परिक्षाको फाराम भर्नका लागि आन्दोलनमा उत्रिएका अछामका विरेन्द्र शाह र दैलेखका सुरज राउतको मृत्यु भएको थियो।